تفاوت  BPM، BPMN  و  BPMS؛ بررسی کامل مفاهیم، کاربرد ها و مزایا

در حوزه مدیریت فرایند های کسب ‌و کار، سه اصطلاح بسیار مهم و کاربردی مطرح است:  BPM، BPMN  و .BPMS این مفاهیم اگرچه در ظاهر شبیه به هم به نظر می ‌رسند، اما هر یک نقش مشخص و متفاوتی در چرخه مدیریت و بهینه ‌سازی فرایند های سازمانی دارند. در این مقاله به بررسی جامع تفاوت  BPM، BPMN  و BPMS، کاربرد های آن‌ ها، مزایا و ارتباط بین آن ‌ها می ‌پردازیم.

1. BPM  چیست؟  (Business Process Management)

BPM  یا مدیریت فرایند های کسب ‌و کار یک رویکرد ساختاریافته برای شناسایی، طراحی، اجرا، مستند سازی، نظارت و بهینه‌ سازی فرایند های سازمانی است. هدف اصلی BPM افزایش بهره ‌وری، کاهش اتلاف منابع، تسهیل تصمیم‌ گیری و ایجاد شفافیت در عملکرد سازمان است.

BPM 🔹 یک مفهوم مدیریتی است، نه یک نرم ‌افزار.
🔹 در  BPM، به جای تمرکز بر افراد یا تکنولوژی، تمرکز بر «فرایند» است.

✅ مزایای  BPM:

• بهبود مستمر فرایند ها (Continuous Improvement)
• افزایش چابکی سازمان در برابر تغییرات
• شناسایی گلوگاه ‌های فرایندی
• بهبود تجربه مشتری و رضایت ذی ‌نفعان
• کاهش هزینه ‌های عملیاتی و افزایشی بهره‌ وری کلی

2. BPMN چیست؟ (Business Process Model and Notation)

BPMN  یک زبان مدل‌ سازی گرافیکی استاندارد است که برای توصیف دقیق فرایند های کسب‌ و کار استفاده می‌ شود. این زبان توسط Object Management Group (OMG)  توسعه داده شده و به عنوان زبان مشترک بین تحلیلگران فرایند، مدیران پروژه، توسعه ‌دهندگان و کاربران نهایی عمل می ‌کند.

BPMN 🔹 شکلی از ابزار ارتباطی است که فرایند ها را به زبان تصویری نمایش می ‌دهد.
🔹 عناصر اصلی آن شامل رویداد ها  (Events)، فعالیت ‌ها  (Tasks)، گیت ‌وی ‌ها (Gateways) و جریان‌ ها (Flows) است.

✅ مزایای BPMN:

• استاندارد جهانی در مدل ‌سازی فرایند
• قابلیت انتقال مدل به ابزارهای اجرایی مانند  BPMS
• قابل فهم برای مخاطبین فنی و غیر فنی
• امکان طراحی فرایند های پیچیده با ساختاری واضح و منظم

3. BPMS چیست؟ (Business Process Management System)

BPMS  به نرم‌ افزارهایی اطلاق می ‌شود که وظیفه پیاده ‌سازی، اجرای خودکار، پایش، مدیریت و بهبود فرایند های سازمانی را بر عهده دارند. این سیستم‌ ها معمولاً از مدل‌ های BPMN برای پیاده ‌سازی فرایند ها استفاده می‌ کنند.

BPMS🔹 تجلی عملی مفهوم BPM و زبان BPMN در قالب یک ابزار نرم‌ افزاری است.
🔹معمولاً شامل ماژول‌ هایی برای طراحی، اجرا، گزارش ‌گیری، مانیتورینگ و مدیریت فرایند هاست.

✅ مزایای : BPMS

• اجرای خودکار فرایند ها بدون نیاز به برنامه‌ نویسی سنگین
• کاهش خطای انسانی و افزایش دقت
• ثبت و تحلیل داده ‌های فرایندی  (Process Analytics)
• اتصال آسان به سایر سیستم ‌های سازمانی مانند ERP ، CRM
• افزایش بهره ‌وری سازمان با کاهش زمان اجرای فرایند ها

۴. تفاوت BPM ، BPMN  و BPMS به زبان ساده

۵. ارتباط بین  BPM، BPMN  و BPMS

برای درک بهتر این مفاهیم، می ‌توان آن‌ ها را در قالب یک چرخه در نظر گرفت:

BPM  به عنوان رویکرد کلی و استراتژی 
BPMN  به عنوان ابزار مدل‌ سازی و طراحی فرایند در چارچوب
BPMS  به عنوان ابزار اجرایی برای اجرای مدل ‌های طراحی‌شده

به بیان ساده:

• BPM  می ‌گوید چه باید کرد.
• BPMN  نشان می ‌دهد چطور باید آن را طراحی کرد.
• BPMS  آن را به اجرا در می ‌آورد.

۶.  نتیجه ‌گیری

اگر سازمانی به دنبال افزایش بهره ‌وری، حذف گلوگاه‌ ها، دیجیتال‌ سازی فرایند ها و ایجاد یک سازمان چابک است، ترکیب استفاده از BPM  به عنوان استراتژی کلان، BPMN  به عنوان ابزار طراحی و BPMS  به عنوان ابزار اجرا یک ضرورت است.استفاده صحیح از این سه مفهوم به سازمان‌ ها کمک می ‌کند تا در مسیر تحول دیجیتال حرکت کنند، ساختارهای ناکارآمد را حذف کرده و تصمیم ‌گیری ‌های خود را بر اساس داده‌ های واقعی و عملکردی انجام دهند.