BOM  چیست و روش ایجاد درخت محصول چگونه است؟

در دنیای تولید و برنامه‌ ریزی منابع سازمانی (ERP)، یکی از مهم ‌ترین مفاهیم برای مدیریت صحیح مواد اولیه و قطعات، BOM  یا درخت محصول است. اما BOM چیست و چه نقشی در فرآیند تولید ایفا می ‌کند؟ در این مقاله ضمن پاسخ به این پرسش، به بررسی انواع  BOM، روش تهیه  BOM، و تفاوت آن با مفاهیمی چون MTO  می ‌پردازیم.

BOM  چیست؟

BOM  مخفف Bill of Materials  به معنای لیست مواد اولیه، قطعات و زیرمجموعه ‌هایی است که برای ساخت یک محصول نهایی مورد نیاز هستند. به زبان ساده، BOM  ساختار کامل محصول را به صورت درختی نمایش می ‌دهد و مشخص می ‌کند هر جزء از چه مواد یا قطعاتی تشکیل شده است.

این ساختار معمولاً در قالب یک جدول یا فرم استاندارد تهیه می ‌شود که به آن نمونه فرم BOM یا جدول BOM نیز گفته می ‌شود.

نمونه BOM محصول چگونه است؟

یک نمونه BOM محصول می ‌تواند شامل اطلاعات زیر باشد:

• کد و نام محصول نهایی
• کد و نام مواد اولیه یا قطعات
• تعداد مورد نیاز از هر جزء
• واحد مصرف
• مرحله یا ایستگاه تولید مربوطه
• توضیحات فنی یا مهندسی

در نرم ‌افزارهای ERP مانند راهکار سیستم سامان، امکان تعریف BOM به‌ صورت چند سطحی وجود دارد. در BOM چند سطحی، اگر یک قطعه خود از چند جزء دیگر تشکیل شده باشد، آن‌ ها نیز به ‌صورت زیرمجموعه نمایش داده می ‌شوند.

روش تهیه  BOM

روش تهیه BOM به صورت گام‌ به ‌گام به شرح زیر است:

1. شناسایی محصول نهایی:  ابتدا باید مشخص شود که BOM برای چه محصولی تدوین می ‌شود.
2. لیست ‌برداری از اجزای سازنده:  تمام مواد اولیه، قطعات و نیم‌ ساخته‌ ها شناسایی می ‌شوند.
3. تعیین تعداد مصرفی:  برای هر جزء مشخص می ‌شود که چه تعداد برای تولید یک واحد از محصول نهایی مورد نیاز است.
4. ساختاردهی درختی:  اجزای شناسایی‌ شده به‌ صورت سلسله‌ مراتبی مرتب می‌ شوند.
5. ثبت در نرم‌افزار ERP: اطلاعات درخت محصول در نرم ‌افزار محاسبه BOM وارد شده و قابل استفاده در برنامه ‌ریزی تولید، سفارش ‌گذاری و کنترل موجودی می ‌شود.

تفاوت BOM و MTO چیست؟

در مدل تولید MTO (Make to Order)، تولید تنها پس از دریافت سفارش آغاز می‌ شود، در حالی که BOM  ساختار فنی محصول است و در هر دو مدل MTO و MTS (Make to Stock) کاربرد دارد. به‌عبارت ‌دیگر، BOM  پیش‌ نیاز تولید است ولی MTO یک استراتژی تولید است.

انواع  BOM

BOM  انواع مختلفی دارد که بسته به نوع صنعت، محصول و فرآیند تولید، از آن ‌ها استفاده می‌ شود:

• BOM  مهندسی : (Engineering BOM) بر اساس طراحی و نقشه فنی
• BOM  تولیدی : (Manufacturing BOM) شامل مراحل عملیاتی و ایستگاه‌ های کاری
• BOM  فروش: (Sales BOM) برای محصولات قابل سفارش توسط مشتری
• BOM  تعمیرات: (Service BOM) برای خدمات پس از فروش و نگهداری

فرمول BOM چیست؟

فرمول BOM نشان ‌دهنده نسبت دقیق مصرف مواد اولیه در تولید است. برای مثال، اگر برای تولید 1 واحد محصول  A، به 2 واحد ماده X و 3 واحد ماده Y نیاز باشد، فرمول BOM آن به شکل زیر نمایش داده می ‌شود:
A = 2X + 3Y

این فرمول‌ ها در سیستم ERP ذخیره شده و در تولید، محاسبه هزینه و تأمین مواد نقش کلیدی دارند.

نرم ‌افزار محاسبه  BOM

استفاده از نرم ‌افزار محاسبه BOM در سازمان‌ ها باعث تسهیل و دقت بیشتر در مدیریت مواد اولیه می ‌شود. این نرم ‌افزارها معمولاً به بخش ‌هایی مانند برنامه‌ ریزی تولید، انبار و خرید متصل هستند و از اشتباهات دستی در ثبت و نگهداری اطلاعات جلوگیری می ‌کنند.

جمع‌ بندی

درخت محصول یا  BOM، پایه و اساس برنامه ‌ریزی تولید، کنترل موجودی و برآورد هزینه‌ ها در صنایع مختلف است. با شناخت انواع  BOM، آشنایی با روش تهیه BOM و استفاده از نرم ‌افزارهای مدیریت  BOM، می‌ توان بهره‌ وری فرآیند های تولید را به طور چشمگیری افزایش داد.

در صورت نیاز به مشاهده یک نمونه فرم BOM یا آشنایی با نحوه پیاده‌ سازی آن در سیستم ERP، می‌ توانید با کارشناسان نرم ‌افزار راهکار سیستم سامان تماس بگیرید.